روان شناسی در آیات قرآن

در قرآن کریم حدود هفتصد آیه را در موضوع روان شناسی برشمرده اند...

در قرآن کریم حدود هفتصد آیه (1) را درموضوع روان شناسی برشمرده اند که البته این رقم و موضوعات ذیل آیات آن، جای تامل دارد، دراینجا تعدادی از مهمترین آیات مطرح شده در مجموعه های مختلف را با ذکر موضوع آیه آورده میشود:

1- ارزیابی شخصیت براساس روان شناسی: در داستان حضرت سلیمان میخوانیم : «وانی مرسله الیهم بهدیه فناظره بم یرجع المرسلون فلما جاء سلیمان قال اتمدونن بمال فما آتانی الله خیر مما آتاکم بل انتم بهدیتکم تفرحون»(2) «و در واقع من هدیه ای به سوی آنان میفرستم، پس بنگرم که فرستادگان با چیزی باز میگردند.» و هنگامی که (فرستاده ملکه) نزد سلیمان آمد،(سلیمان) گفت: «آیا [مرا] با مال امداد میرسانید! پس آنچه خدا [به من] داده، بهتر است از آنچه به شما داده است؛ بلکه شما فقط به هدیه خود شادمان میشوید.»

2- شخصیت: در سوره ی اسراء آیه ی 84 میفرماید: «قل کل یعمل علی شاکلته فربکم اعلم بمن هو هدی سبیلا» بگو:«همه برطبق (روش وخلق وخوی) خویش عمل میکنند؛ و پروردگارتان داناتر است، به کسی که او ره یافته تر است.» توضیح «شاکله» ازماده «شکل» به معنای «مهارکردن حیوان» است.(3) به خود مهار «شکال»گفته میشود و از آنجا که روحیات و سجایا و عادت های هر انسانی او را به رویه ای خاص مقید میکند با آن «شاکله» گویند.(4)

3- واکنش های روانی، افشاگر راز درون : خداوند متعال در این باره میفرماید: «واذا ما انزلت سوره نظر بعضهم الی بعض هل یراکم من احد ثم انصرفوا صرف الله فلوبهم بانهم قوم لا یفقهون »(5) «وهنگامی که سوره ای فرو فرستاده شود، برخی آن (منافق) آن برخی (دیگر) نگاه میکنند( در حالی که میگویند: ) آیا هیچ کس شما را می بیند! سپس منصرف میشوند(وبیرون میروند)؛ خدادلهایشان را (از رحمت) منصرف ساخته ؛ بخاطر آنکه آنان گروهی هستندکه فهم عمیق نمیکنند.»

4- تقسیم شخصیت براساس عقیده: در قران کریم با توجه به اهمیت این موضوع ، شخصیت به سه دسته «مومن» ،«کافر» و «منافق» تقسیم شده است.

5- روانشناسی رنگ ها: «قالوا ادع لنا ربک یبین لنا ما لونها قال انه یقول انها بقره صفراء فاقع لونها تسر الناظرین»(6) گفتند:«برای ما از پروردگارت بخواه تا برای ما روشن بیان کند که رنگ آن (گاو) چگونه است!( موسی ) گفت که اومیگوید:«در حقیقت آن گاوی زرد است که رنگش یکدست است، که بینندگان را شاد سازد.» بابررسی های انجام گرفته «رنگ زرد» باعث آرامش وسرور باطنی انسان میشود لذا معمولا در خوابگاه های روان درمانی ، از رنگ زرد برای لباس های بیماران استفاده میشود.(7)

6-روانشناسی رشد:
1-6 رشدکودک و مراحل آن(8): «والله اخرجکم من بطون امهاتکم لاتعلمون شیئا وجعل لکم السمع والابصار والافئذه لعلکم تشکرون»(9) «خداوند شمارا از رحم مادرانتان بیرون آورد درحالی که هیچ نمیدانستید، وبه شما گوش وچشم وقلب عطا فرمود تا اینکه شکر به جا آورید.»

2-6 رشد زبان: «خلق الانسان علمه البیان»(10) «انسان را خلق کرد، به اوگفتار را تعلیم داد.»
3-6 عوامل موثردر رشد زبان: در رشد زبان یک سلسله عوامل مادی(رسش بدنی، هوش ، محیط خانواده و....) (11) که قابل اثبات در آزمایشگاه ها میباشد و عوامل غیرمادی (اراده خداوند وسخن گفتن در گهواره ) دخالت دارد.
4-6 خانواده: خانواده از عوامل موثر در رشد انسان است. قران کریم با تاکید برایجاد خانواده ای سالم وآرام ، بر این نکته تاکید کرده است ومیفرماید:(14) «ومن ایاته خلق لکم من انفسکم ازواجا لتسکنوا الیها وجعل بینکم موده ورحمه ان فی ذلک لایات لقوم یتفکرون»(15) «و از نشانه های او این است که همسرانی از (جنس) خودتان برای شما آفرید، تا بدان ها آرامش یابید، ودربین شما دوستی و رحمت قرار داد؛ قطعا در آن [ها] نشانه هایی است برای گروهی که تفکر میکنند.»

5-6 رشدشخصیت: تاکید قران بر این نکته که محرومیت جنسی لزوما موجب آسیب نیست. این نظریه برخلاف نظریه ی فروید» است ولی با نظر «مزلو» قابل تفسیر است.(16) «ولیستعفف الذین لایجدون نکاحا حتی یغنیهم الله من فضله »(17) «وکسانی که (وسایل) ازدواج نمی یابند،باید خویشتنداری کنند تا خدا از بخشش خود آنان را توانگر سازد.»
6-6 کفایت اجتماعی: کفایت اجتماعی عبارت است از: «قابلیتی که کودک میتواند به وسیله ی آن از منابع محیطی بهره جوید ونتیجه ی رشدی خوبی به دست آورد.»(18) از قران کریم نیز ویژگی نیاز به پیشرفت را در آدمی میتوان استنباط کرد: «یا ایها الانسان انک کادح الی ربک کدحا فملاقیه»(19) ای انسان! در حقیقت توبه سوی پروردگارت کاملا تلاش میکنی(ورنج میکشی) و او را ملاقات میکنی.

منابع
1- این عدد با توجه به شمارش آیات ارائه شده در کتاب "قران و روانشناسی" نوشته دکتر "محمد عثمان نجاتی" میباشد
2- نمل /35 و36
3- مصباح المنیر، قیومی ،ص 321. نشر دارالهجره،1405
4- تفسیر نمونه .ج 12 ،ص247
5- توبه/127
6- بقره/69
7- روانشناسی رنگها،ص 87 8-
نحل/ 87
9 - الرحمن/3 و4
10 - المیزان ج19، ص717 11- آل عمران/46
12- مریم/29
13- لقمان/17-12 و نسا /35-34
14- روم /21
15- نور/33
16- انشقاق /6
17- روانشناسی رشد(2) بانگرش به منابع اسلامی، جمعی از نویسندگان،ج 2 ص978
18- روانشناسی رشد(2) بانگرش به منابع اسلامی، ص 965
19-روانشناسی رشد(2)بانگرش به منابع اسلامی، جمعی از نویسندگان،ج 2 ص636، دفتر همکاری حوزه و دانشگاه

منبع :تهیه کننده:
امید زاهدی