تبادل لینک هوشمند 
خبرنامه وب سایت:
آمار
وب سایت:
الله مهربان همانگونه که بهشت را برای اهلش آفریده است جهنم را نیز آفریده و آن را حق مجرمان و ظالمان قرار داده است و ھمه ی ادیان آسمانی، تکذیب کنندگان
دعوت پیامبران را به سوختن در آتش جھنم تھدید کرده اند. خداوند متعال بیان فرموده است که ھمانگونه اھل بھشت در آن جاودانه میمانند، جھنمی ھا نیز در آتش جهنم برای ھمیشه ماندگار خواھند شد.
چنانچه الله تعالی فرموده است: وَ الَّذينَ کَفَرُوا وَ کَذَّبُوا بِآياتِنا أُولئِکَ أَصْحابُ النَّارِ خالِدينَ فيها وَ بِئْسَ الْمَصيرُ. سوره تغابن آیه 10
ترجمه : و کسانی که کافر بشوند و آیات ما را تکذیب بکنند آنان جهنمی هستند و جاودانه در آنجا میمانند.
لَهُم مِّن فَوْقِهِمْ ظُلَلٌ مِّنَ النَّارِ وَمِن تَحْتِهِمْ ظُلَلٌ ذَلِكَ يُخَوِّفُ اللَّهُ بِهِ عِبَادَهُ يَا عِبَادِ فَاتَّقُونِ. سوره زمر16
ترجمه : بالای سرشان سایبانھایی از آتش و در زیر پاھایشان سایبانھایی از آتش دارند (و بلکه از ھر سو آتش بر آنان خیمه زده است و طبقات آتش ایشان را فراگرفته است) این چیزی است که خداوند بندگان خود را از آن میترساند (و برحذر میدارد) پس ای بندگانم! خویشتن را از (عذاب) من بپرھیزید (و با انجام طاعات و عبادت خود را از آتش دوزخ در امان دارید.
چگونگی جهنم
در آیات بسیاری از قرآن کریم، نسبت به آتش جھنم ھشدار داده شده است، برخی از آیات به توصیف آتش جھنم، طبقات آن، عمق و گودی آن، پرده ھا و تاریکی آن، شدت سرما و گرما و میزان سوزانندگی آن، ناله ھای آن، دو د و شعله ھا و زبانه ھای آن و دره ھا و کوه ھای آن، چاه ھا و چشمه ھا و رودھای آن، زنجیر ھا و بندھا و انواع عذاب آن می پردازد، برخی آیات دیگر ھم خوراک ھا و نوشیدنی ھای جھنمیان و نوع پوشش و جاودانه بودن آنان در جھنم و خروج اھل توحید با رحمت خدا و شفاعت شفیعان از این ورطه ی ھولناک را بیان می کنند. پیامبر صلی الله علیه و سلم ھم به شیوه ای بی سابقه، جزئیات و اخبار جھنم را توصیف نموده است به گونه ای که در ادیان دیگر تا این حد، وضوح نیافته است. البته ھمه ی ادیان آسمانی، جھان آخرت و وجود بھشت و جھنم در آن جھان را اثبات و تأیید می کنند.
ترساندن از آتش اثر عمیق تری از تشویق به بھشت برای تربیت نفس انسانی دارد. اسلام برای رونق بخشیدن به شعله ھای ایمان در نفس انسان از ھردو شیوه ی ترغیب و ترھیب بھره گرفته است. خداوند فرموده است :
فَأَنذَرْتُكُمْ نَارًا تَلَظَّى/سوره لیل آیه 14 ، ترجمه : من شما را از آتش ھولناکی بیم می دھم که شعله ور می شود و زبانه می کشد .
نعمان بن بشیر که یکی از اصحاب پیامبر است می گوید: من از پیامبر صلی الله علیه وسلم شنیدم که فرمود: انذرتکم النار انذرتکم النار. من شما را از آتش می ترسانم، من شما را از آتش می ترسانم . پیامبر (ص) این جمله را به گونه ای می فرمود که مردم داخل بازار، آنرا از جایی که من ایستاده ام می شنیدند[1]
در صحیحین (بخاری و مسلم) آمده است که ابوھریره رضی الله عنه از پیامبر صلی الله علیه و سلم روایت نمود که فرمود: من شبیه مردی ھستم که آتشی روشن می کند و موجودات ریز و پروانه ھا می افتند [و می سوزند]. من ھم می خواھم شما را از افتادن در آتش نجات دھم، اما شما می خواھید به کام آن فرو روید[2]
بازھم در صحیحین از انس رض نقل شده که گفت: بیشترین دعای پیامبر صلی الله علیه و سلم این بود که می فرمود: رَبَّنَا آتِنَا فِی الدُّنْیَا حَسَنَةً وَفِی الآخِرَةِ حَسَنَةً وَقِنَا عَذَابَ النَّارِ. بقره آیه201 . ترجمه : پروردگارا! در دنیا به ما نیکی رسان و در آخرت نیز به ما نیکی عطا فرما (و سرای اجل و عاجل ما را خوش و خرم گردان) و ما را از عذاب آتش (دوزخ محفوظ نگه دارد).
جابر رضی الله عنه روایت می کند که رسول الله صلی الله علیه و سلم به مردی فرمود: در نماز چگونه دعا می کنی؟ گفت: تشھد را می خوانم، آنگاه می گویم (اللهم اني اسألك الجنة وأعوذ بك من النار) ترجمه : خداوندا! من از تو بھشت را می خواھم و از آتش جھنم به تو پناه می آورم. البته نه مانند شما و نه مانند معاذ نمی توانم دعا ھا را زمزمه کنم . پیامبر فرمود: ھمه ی ما برای رسیدن به بھشت این دعا ھا را می خوانیم و تفاوتی میان دعاھا ما و تو نیست[3]
ھدف از تھدید انسان ھا ترساندن آنان از آتش، ایجاد ترس در برابر خدا، بزرگداشت او و تشویق بندگان به اطاعت و پرھیز از نافرمانی او است. انسان ھر اندازه از خدا
بیشتر بترسد به ھمان میزان به انجام سنت ھا و اعمال صالح می پردازد. ترس در حد خود امری پسندیده است اما اگر به نگرانی و اضطراب و دوری از اعمال شایسته منجرگردد، از طریق امید به خوش فرجامی و مھربانی پروردگار معالجه می گردد که آیات « رجاء » ھمین وظیفه را در بر دارند و در نھایت انسان را به میانه روی و تعادل می رسانند و حالتی میان خوف و رجاء به او می بخشند .
ابو درداء (رض) از رسول الله (ص) نقل میکند که فرمود: اگر آنچه را که من میدانم شما ھم میدانستید کمتر میخندیدید و بیشتر گریه می کردید و از ھول و ھراس این که نجات پیدا می کنید یا خیر، به بیابان ھا می رفتید و به درگاه خداوند التماس می کردید .ھمواره در زندگی روزمره تصاویر جھنم، حال و وضع جھنمیان که با غُل و زنجیرھا و سایر ابزار ھای جھنمی بسته شده اند به ذھن مؤمنان خطور می کند و اثر خود را بر رفتار و عملکرد آنان می گذارد.
نکته : جهنم برای دو گروه مکلف آفریده شده است این دو گروه مکلف انسانها و جن ها هستند ، رسول الله صلی الله علیه و سلم یکی از راه های نجات از جهنم را اینگونه بیان فرموده اند : دو چشم ھست که آتش جھنم ھیچ یک از آن دو را لمس نمی کند. چشمی که در دل شب ازترس خدا اشک می ریزد و چشمی که برای رضای خدا، شب را بیدار می ماند و نگھبانی می دهد[4]
طبقات متفاوت جهنم و جایگاه منافقین در آن
ھمان گونه که بھشت دارای درجاتی است، جھنم ھم دارای طبقاتی عمیق است، و خداوند در مورد جایگاه منافقین فرموده است: إِنَّ الْمُنافِقينَ فِي الدَّرْکِ الْأَسْفَلِ مِنَ النَّارِ وَ لَنْ تَجِدَ لَهُمْ نَصيراً. نساء 154 ترجمه : بی گمان منافقان در اعماق دوزخ و در پایین ترین مکان آن ھستند.
و ھمان گونه که بھشت دروازه ھای مختلفی دارد بعضی از بعضی دیگر ارزشمندترند، جھنم نیز دارای دروازه ھای متفاوت است. خداوند در سوره حجر آیه 43 و 44 فرموده است : دوزخ دارای ھفت در است و ھر دری بخش خاص و ویژه ای از آنان دارد (که از آن به دوزخ در می آیند و متناسب با اعمال زشت و پلید ایشان است)
سفیان ثوری آیه ی: لا يَحْزُنُهُمُ الْفَزَعُ الْأَکْبَرُ وَ تَتَلَقَّاهُمُ الْمَلائِکَةُ هذا يَوْمُکُمُ الَّذي کُنْتُمْ تُوعَدُونَ. سوره انبیا آیه 103 ، ترجمه : وحشت بزرگ (قیامت) آن ھا را اندوھگین نسازد، و فرشتگان به استقبال شان آیند (و میگویند) این ھمان روز تان است که به شما وعده داده می شد. = را این گونه تفسیر نموده که منظور از « فزع اکبر » بسته شدن دروازه ھای جھنم بر روی اھل آن است[5] آتش جھن م ب ه وسیله ی چادرھایی از جنس آتش مانند دالان ھایی سرپوشیده، زبانه ھای آتش را برای سوزاندن کافران نگه می دارد.
الله تعالی در سوره مبارکه کهف آیه 29 فرموده است : ما برای ستمگران آتشی را آماده کرده ایم که (از ھرطرف ایشان را احاطه می کند) و سراپرده آنان را در بر می گیرد.
شدت آتش جهنم
در صحیح بخاری و مسلم نقل شده که پیامبر ج فرمود :این آتشی که بنی آدم دردنیا روشن می کنند فقط یک جزء از آتش جھنم است که ھفتاد برابر از این آتش گرم تر است[6] ثابت شده که آتش جھنم تا نصف ھر روز شدت می گیرد و ھرگاه اھل جھنم وارد آن می شوند بر شدت آن افزوده می گردد و ھمه ی آنان را به ذغال تبدیل می کند، پس از آن که دیگر چیزی برای سوخت آن باقی نماند، جھنمیان دوباره زنده می شوند و جھنم به سراغ شان می آید. خداوند فرموده است :
کلّما خبت زدنهم سعیرًا. سوره اسرا آیه 97 ، یعنی ھر زمان که زبانه آتش (به سبب سوختن گوشت و استخوان ایشان) فروکش کند (با تجدید گوشت و استخوان شان) بر زبانه آتش شان می افزاییم .
جھنم دارای صدای خشم آلود و جوش و خروشی خاص است که در کلام خدا این چنین وصف شده است: بَلْ کَذَّبُوا بِالسَّاعَةِ وَ أَعْتَدْنا لِمَنْ کَذَّبَ بِالسَّاعَةِ سَعيراً. إِذا رَأَتْهُمْ مِنْ مَکانٍ بَعيدٍ سَمِعُوا لَها تَغَيُّظاً وَ زَفيراً. وَ إِذا أُلْقُوا مِنْها مَکاناً ضَيِّقاً مُقَرَّنينَ دَعَوْا هُنالِکَ ثُبُوراً. فرقان 11_13. ترجمه : ما برای کسی که قیامت را دروغ بداند، آتش شعله ور و سوزانی آماده کردیم. هنگامی که ایشان را از دور می بیند، صدای خشم آلود و جوش و خروش آن را می شنوند ، و چون در آن آتش به جایی تنگ ، دست و پا بسته و به همدیگر زنجیر شده افکنده شوند ، در آنجا فریاد واویلا و طلب مرگ سر می دهند.
قرآن کریم بیان نموده که ھوای جھنم گرم و سوزان (سَموم ) و آب آن داغ و جوشان است و دودی پرحرارت و بسیار غلیظ و سیاه بر آن جا سایه افکنده است.
بسته شدن کافران در جهنم نوعی دیگر از عذاب است
در آیه ی 4 سوره مبارکه انسان فرموده است : إِنَّا أَعْتَدْنا لِلْکافِرينَ سَلاسِلَ وَ أَغْلالاً وَ سَعيراً . یعنی ، ما برای کافران زنجیرھا و غل ھا و آتش فروزان دوزخ را آماده کرده ایم.
إِنَّ لَدَيْنا أَنْکالاً وَ جَحيماً.وَ طَعاماً ذا غُصَّةٍ وَ عَذاباً أَليماً .مزمل 12-13، ترجمه : نزد ما غل و زنجیرھا و آتش سوزان دوزخ است و ھمچنین خوراک گلوگیری و عذاب دردناکی است . اھل آتش با غل و زنجیرھایی در دستان و گردن شان بسته می شوند و دستان شان به گردن شان آویخته می گردد تا نتوانند گرمای آتش را از خود دور کنند، بلکه با چھره ھایشان به استقبال آتش بروند.
و تازیانه ھایی از آھن برای (زدن و سرکوبی) ایشان (آماده شده) است ھرزمان که دوزخیان بخواھند خویشتن را از غم و اندوه عظیم آتش برھانند بدان برگردانده شوند. ترجمه آیه 21-22 سوره حج.
از خصوصیات دیگر جهنم این است که افراد یک دیگر را نفرین می کنند اسباب گناه و آنهایی که باعث گناه شان شده است را به شدت نفرین می کنند .
غذای جهنمیان
إِنَّ شَجَرَةَ الزَّقُّومِ. طَعامُ الْأَثيمِ. کَالْمُهْلِ يَغْلي فِي الْبُطُونِ. کَغَلْيِ الْحَميمِ. سوره دخان 43-46. ترجمه : قطعاً درخت زقّوم، خوراک گناھکاران است ھمچون فلز گداخته در شکم ھا می جوشد جوششی ھمچون آب گرم و داغ.
در حدیث شریف آمده است : اگر یک قطره از «زقوم» به دنیا بیفتد، زندگی اھل زمین را تباه می گرداند، پس وای به حال کسی که خوراک او زقوم باشد[7]
همچنین ، خدای تعالی بیان فرموده که خوراک ساکنان جھنم از جنس گیاھی خشک و خاردار است که نه تنھا بدن را تغذیه نمی کند بلکه باعث رفع گرسنگی ھم نمی شود و گلوی آنان را می گیرد.[8]
رسول الله (ص) فرمود : اھل جھنم به حدی گرسنه می شوند که با تمام عذاب ھای آنان برابری می کند، آنان از شدت گرسنگی غذای گلوگیر درخواست شان پذیرفته می گردد و به یاد می آورند که در دنیا به وسیله ی شراب، لقمه ھای گلوگیر را می بلعیدند، پس شراب می خواھند و در پاسخ آنان آبی داغ و جوشان را در ظرف ھایی مخصوص با قلاب ھای آھنی به آنان می دھند. ھنگامی که این آب داغ به چھره ھایشان نزدیک می شود، آن را به شدت می سوزاند و با خوردن آن دل و روده ی آنان تکه تکه می گردد[9]
اگر در آن آتش سوزان فریاد برآورند (که آب) با آبی ھمچون فلز گداخته به فریادشان رسند که چھره ھا را بریان می کند چه بد نوشیدنی است.کهف29
و در آیه 25 سوره نبأ فرموده است ، آب جوشان و مایعات روان از چرک و خونابه جهنمیان را موقع تشنگی می نوشند .
لباس جهنمیان
در سوره مبارکه حج آیه 19 اشاره می فرماید که برای کفار در جهنم لباسی از آتش در نظر گرفته شده است.
در سوره حج آیه 50 فرموده است ، پیراهن شان از مس گداخته است .
رسول الله صلی الله علیه و سلم در حدیثی فرموده است ، اگر زنی بر مرده اش نوحه می خواند قبل از مرگ توبه نکند، روز قیامت در حالی زنده می شود که پیراھنی از جنس مس گداخته بر تن دارد[10]
تشک و لحاف ساکنان جهنم
الله تعالی فرموده است : لَهُمْ مِنْ جَهَنَّمَ مِهادٌ وَ مِنْ فَوْقِهِمْ غَواشٍ وَ کَذلِکَ نَجْزِي الظَّالِمينَ. اعراف41 . یعنی ، برای آنها از ( آتش ) جهنم بستری است و از بالای سرشان پوشش هایی ( از آن ) است و این گونه ما ستمکاران را کیفر می دهیم.
در احادیث صحیح آمده که جسم جھنمیان بزرگ شده و صورت ھایشان زشت و قبیح می گردد.
اعمال نیک ستمگران چه می شود ؟
کافران و ظالمینی که در دنیا عمل نیکی انجام داده اند و خدمتی برای خلق خدا کرده اند ، پاداش شان در دنیا داده می شود و در آخرت هیچ پاداشی نخواهند داشت حتی اگر بزرگترین خدمت را کرده باشند . رسول الله (ص) فرمودند : اگر کفار در دنیا عمل نیکی از آنان صادر شود، قبل از مرگ به آنان پاداش داده می شود تا حسنه ای برای قیامت نداشته باشند .
التماس اهل جهنم
سوره مبارکه غافر40-50 . دوزخیان به نگھبانان دوز خ می گویند شما از پروردگارتان درخواست کنید که یک روز (بله فقط یک روز) عذاب ما را از ما بردار. نگھبانان دوزخ به آنان می گویند: آیا پیغمبران شما آیه ھای روشن و دلائل آشکار را برای شما نمی آوردند؟ می گویند: آری، می گویند : پس خودتان درخواست کنید ولی درخواست کافران (به جایی نمی رسد و بی فایده است و) جز سردرگمی نتیجه ای ندارد.
آنان ھمواره خواستار خرو ج از آتش جھنم ھستند اما در نھایت نا امید می گردند. این مسئله در احادیث فراوانی بیان شده که آنان از نگھبانان جھنم درخواست شفاعت نزد باری تعالی را می کنند، اما ھم نگھبانان جھنم و ھم خداوند از پذیرش آن امتناع می ورزند.
اینگونه التماس می نمایند :
می گویند پروردگارا! بدبختی ما (که ناشی از انجام معاصی بود) بر ما چیره گشته بود و ما مردمان گمراھی بودیم. پروردگارا ! م ا ر ا ا ز آتش دوز خ بیرو ن بیاورد و اگر برگشتیم، ما ستمگر خواھیم بود. سوره حج106-107
و خداوند اینگونه پاسخ شان میدهد :
قالَ اخْسَؤُا فيها وَ لا تُکَلِّمُونِ. مومنون 108 . یعنی ذلیلانه در آنجا ساکت و دور گردید و هرگز با من سخن نگویید.
در این حال مأیوس و سرافکنده می گردند و شرو ع به ناله و شیون و آه و حسرت می کنند[11]. دوزخیان ھمیشه به خرو ج ا ز آتش امیدوارند، تا این که به آنان اعلام
می شود که حکم جاودانگی برای ایشان صادر شده و مرگ ھم قربانی گشته است. و در صحیح بخاری و مسلم آمده است که در این لحظه شادی اهل بهشت بیشتر شده و غم اهل جهنم افزوده می شود .
سه حالت بسیار جساس میدان محشر
یک بار ام المؤمنین عایشه (رض) به یاد دوزخ افتاد و گریست. پیامبر (ص) به او فرمود : چه چیز باعث گریه ی تو شده است ؟ گفت: به یاد آتش جھنم افتادم، ای رسول خدا آیا روز قیامت به یاد خانواده ی خود می افتید؟ آنگاه پیامبر فرمود : ای عایشه در سه مکان ھیچ کسی به یاد کسی دیگر نیست ، اول، ھنگام وزن کردن اعمال، زیرا ھمه در فکر این ھستند که آیا نیکی ھایشان سنگین تر خواھد بود یا خیر. دوم ، دوم ھنگام تحویل گرفتن کارنامه ی اعمال. زیر ا ھمه د ر این فکر ھستند که آیا نامه ی اعمال شان به دست راست شان داده می شود یا در دست چپ یا از پشت سر . سوم ھنگام قرار گرفتن پل صراط بر روی جھنم[12]
در صحیح بخاری و صحیح مسلم آمده است : روز قیامت ندا داده می شود که ھر امتی به خدایان خود ملحق گردد پس ا ز آن ھمه ی امت ھا که بت پرست بوده اند در آتش می افتند و فقط خداپرستان باقی می مانند.
خداوند متعال فرموده است که میان مؤمنان براساس میزان ایمان و اعمال صالح آنان نوری را تقسیم می کند تا با آن بصیرت بیابند. مؤمنان از خداوند خواستار تکمیل آن نور می شوند و منافقان به طور کلی از آن محروم می گردند. در سوره تحریم آیه 8 به آن اشاره شده است.
آنگاه مردان منافق و زنان منافق به مومنین می گویند بسوی بهشت شتاب نکنید اجازه دهید از نور شما برداریم ، مومنان در پاسخ می گویند برای گرفتن نور به دنیا بازگردید . در سوره حدید آیه 13 بیان شده است .
در احادیث صحیح این مسئله ھم بیان شدهاست که اکثریت بنی آدم، در دوزخ خواھند بود و پیروان پیامبران به نسبت کافران و گمراھان کمتر ھستند و ھمه ی آنان
در آتش خواھند بود مگر آنان که دعوت انبیاء به ایشان نرسیده باشد. افرادی ھم که نمای اسلامی گرفته و خوی کفر پیشه کرده اند و از نظر باری تعالی منافق نام گرفته اند در قعر جھنم جای می گیرند. اما بیشترین گروه جھنمی از اھل توحید را زنان تشکیل می دھند. زیرا (فضل و برتری شوھر و نیکی او را انکار می کنند)[13]
صدقه برای زنان نیز مفید خواھد بود و آتش را از آنان دور می گرداند. پیامبر صلی الله علیه و سلم فرمود : ای زنان مسلمان، صدقه بدھید و بسیار استغفار کنید، زیر ا دیدم که شما بیشترین اھل جھنم را تشکیل داده اید[14].
در حدیث دیگری که بخاری و مسلم روایت کرده اند آمده است که پیامبر فرمود: آیا بگویم که اھل بھشت چه کسانی ھستند؟ ھر شخص ضعیفی که از طرف دیگران ھم مورد تضعیف قرار گرفته باشد [اھل بھشت است] و اگر به خداوند سوگند بخورد، خداوند آن را به انجام می رساند . آیا بگویم که اھل دوزخ چه کسانی ھستند؟ ھر شخص فاجر و خسیس و بدخلقی که به مردم ظلم می کند و تکبر می ورزد، جھنمی است [15]
در پایان دعا می کنیم و از الله منان در خواست می نماییم تا همه گویندگان کلمه توحید را هدایت کامل نصیب و از آتش جهنم برهاند و همچنین غیر مسلمانان اعم از یهود و مسحی و غیرهم، که راه جهنم را در پیش گرفته اند ایمان و بهشت نصیب بفرماید . آمین یا رب العلمین .
—————-
برگرفته از کتاب تربیت روحی و اجتماعی در اسلام با اندکی ویرایش، نویسنده : دکتر اکرم ضیاء العمری ، مترجم : محمد آزاد شافعی
نویسنده مطلب : مهدی گرگیچ
منبع مطلب : پایگاه وااسلاماه
پاورقی :
[1]. احمد، المسند، ج ۴، ص268 ،۲۷۲ و طیالسی، المسند، ص ۱۰۷ و درامی، السنن، ج ۲، ص ۳۲۹ . و ابن حبان، مورد الظمآن، ص ۶۱۶ و بیھقی، السنن الکبری، ج ۳، ص 207
[2]. بخاری، الصحیح، فتح الباری، ج ۶، ص ۴۵۸ ، حدیث شماره ۳۴۲۶ و مسلم، الصحیح، ج ۴، ص ۱۷۸۹، حدیث شماره ۲۲۸۴.
[3]. ابوداود، السنن، ج ۱، ص ۵۰۱ ، حدیث شماره ۷۹۲ و ابن ماجه، السنن الزوائد، با سند صحیح و . رجال ثقه، و احمد، المسند، ج ۳، ص ۴۷۴ و ج ۵، ص ۷۴
[4]. ترمذی، الجامع، ج ۳، ص ۹۶ ، حدیث شماره ۱۶۹ و گفته که حسن و غریب است.
[5]. ابن رجب، التخویف النار، ص ۶۱
[6]. بخاری، به شرح فتح الباری، ج ۶، ص ۳۳۰ ، حدیث شماره ۳۲۶۵ و مسلم، ج ۴، ص ۲۱۸۴ ، حدیث
. شماره ۲۸۴
[7]. ترمذی، السنن، ج ۴، ص ۷۰۷ و گفته که صحیح است.
[8]. مفهوم آیات6-7غاشیه و آیات12-13 مزمل.
[9]. . ٣- ترمذی، السنن ۷ ج ۴، ص 707.
[10]. مسلم، الصحیح، ج ۲، ص ۶۴۴ ، حدیث شماره ۹۳۴
[11]. ترمذی، السنن، ج ۴، ص ۷۰۸ ، حدیث شماره ۲۵۸۶
[12]. ابوداود، السنن، ج ۴، ص ۲۴۰ ، حدیث شماره ۴۷۵۵
[13]. بخاری، الصحیح، ج ۱، ص ۱۳ ، باب ۲۱ و مسلم، صحیح، ج ۲، ص ۶۲۶ ، حدیث شماره ۹۰۷ ، لفظ حدیث از بخاری است.
[14]. بخاری، الصحیح، ج ۱، ص ۷۷۸ باب ۶ و مسلم، صحیح ۷ ج ۱، ص ۸۶ ، حدیث شماره ۷۹ ، لفظ حدیث از مسلم است.
[15]. بخاری، الصحیح، ج ۶، ص ۷۲ و مسلم، صحیح، ج ۴، ص ۲۱۹۰ . حدیث شماره ۲۸۵۳ ، لفظ حدیثاز بخاری است.
نظرات شما عزیزان:
