سوره اَنعام ششمین سوره و از سورههای مکی قرآن است که در جزء هفتم و هشتم جای دارد. علت نامگذاری این سوره به نام «اَنعام»، (به معنای چهارپایان) سخن گفتن از چهارپایان در پانزده آیه آن است. محور اصلی سوره انعام، اصول عقاید دین، یعنی توحید، نبوت و معاد است. در این سوره احتجاج و گفتگوی حضرت ابراهیم با کافران درباره پرستش ستارگان و خورشید آمده است.
آیه ۲۰ درباره شناخت ویژگیهای پیامبر(ص) توسط اهل کتاب و آیه وزر (۱۶۴) از آیات مشهور سوره انعام است. برخی از آیات سوره انعام از جمله حرامبودن قتل و دشنامدادن به کافر و دروغبستن به خدا و پیامبر(ص) و خوردن از گوشت حیوانی که با ذکر نام خدا ذبح نشده است، از آیات الاحکام این سوره شمرده شده است.
بنابر برخی روایات، این سوره همراه با هفتاد هزار فرشتهٔ تسبیحگوی و به صورت یکجا بر پیامبر(ص) نازل شده است و هرکس آن را قرائت کند، آن فرشتگان تا روز قیامت برای او تسبیح میگویند.
جلسه ختم انعام از جلسات مردمی در ایران است که در آن سوره انعام با هدف برآوردن شدن حاجات قرائت میشود.
معرفی
نامگذاری نامگذاری این سوره به نام اَنعام (چهارپایان) به دلیل سخن گفتن از چهارپایان در پانزده آیه آن (آیات ۱۳۶ تا ۱۵۰) است. در این سوره، واژه انعام شش بار به کار رفته است.[۱]
محل و ترتیب نزول
سوره انعام جزو سورههای مکی و در ترتیب نزول، پنجاه و پنجمین سورهای است که بر پیامبر(ص) نازل شده است. این سوره در چینش کنونی مُصحَف، ششمین سوره است[۲] و در جزء هفتم و هشتم قرآن جای دارد.
تعداد آیات و دیگر ویژگیها
سوره انعام ۱۶۵ آیه، ۳۰۵۵ کلمه[۳] و ۱۲۴۲۰ حرف[۴] دارد و از نظر حجم، جزو سورههای سَبعُ طِوال (سورههای طولانی) است و بیش از یک جزء قرآن را دربرمیگیرد.[۵] سوره انعام جزو سورههای جمعیُ النزول است؛ چراکه بنابر روایات، تمام آیات این سوره یکجا بر پیامبر(ص) نازل شده است.[۶] همچنین از آن رو که با حمد خداوند آغاز میشود، جزو سورههای حامدات است.[۷]
محتوا
به گفته علامه طباطبایی، محور اصلی سوره، مانند دیگر سورههای مکی، اصول عقاید دین، یعنی توحید، نبوت و معاد است و بهویژه بر یکتاپرستی تأکید شده است. به گزارش المیزان، بیشتر آیات سوره، استدلالهایی را بر ضد مشرکان در زمینههای توحید و نبوت و معاد مطرح کرده است. این سوره برخی از احکام فقهی، بهویژه مُحَرّمات شرعی را هم بیان کرده است.[۸]
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
سوره انعام پاسخ به شبهات کافران پیرامون رسالت پیامبر اسلام |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
مقدمه: آیه ۱-۷ لجاجت کافران در پذیرش دین خدا |
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||
خاتمه: آیه ۱۶۱-۱۶۵ حقانیت آیین توحیدی پیامبر اسلام |
|
شبهه هفتم: آیه ۱۴۸-۱۶۰ خدا خواسته که ما مشرک باشیم و خوراکیها را حرام کنیم |
|
شبهه ششم: آیه ۱۳۶-۱۴۷ دین خدا همان بدعتهای رایج میان مشرکان است |
|
شبهه پنجم: آیه ۱۲۴-۱۳۵ چرا آیات قرآن بر ما نازل نمیشود |
|
شبهه چهارم: آیه ۱۰۹-۱۲۳ اگر پیامبر معجزهای ما میخواهیم بیاورد، به او ایمان میآوریم |
|
شبهه سوم: آیه ۹۱-۱۰۸ خداوند هیچ کتابی نازل نمیکند |
|
شبهه دوم: آیه ۳۷-۹۰ چرا خدا هیچ نشانهای بر حقانیت پیامبر نازل نمیکند |
|
شبهه اول: آیه ۸-۳۶ چرا ما فرشتهای که بر پیامبر نازل میشود، نمیبینیم |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||
مطلب اول: آیه ۱۶۱ آیین پیامبر همان آیین حضرت ابراهیم است |
|
پاسخ اول: آیه ۱۴۸-۱۴۹ خدا به اجبار کسی را هدایت یا گمراه نمیکند |
|
آیه ۱۳۶ - ۱۳۹ نمونههایی از بدعتهای مشرکان در تحریم خوراکیها |
|
پاسخ اول: آیه ۱۲۴ مقام رسالت شایستگی میخواهد |
|
پاسخ اول: آیه ۱۰۹-۱۱۳ پیامبر هر معجزهای بیاورد، بازهم مشرکان ایمان نمیآورند |
|
پاسخ اول: آیه ۹۱-۹۲ خداوند تورات و قرآن را نازل کرده است |
|
پاسخ اول: آیه ۳۷-۴۶ خداوند قدرت آوردن هر نشانهای را دارد |
|
پاسخ اول: آیه ۸ اگر همه انسانها فرشتگان را ببینند، قیامت فرا میرسد |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||
مطلب دوم: آیه ۱۶۲-۱۶۳ در آیین پیامبر هیچگونه شرکی راه ندارد |
|
پاسخ دوم: آیه ۱۵۰ اگر میگویید خدا چیزی را حرام کرده، دلیل بیاورید |
|
پاسخ اول: آیه ۱۴۰-۱۴۴ خدا به تحریم این خوراکیها حکم نکرده است |
|
پاسخ دوم: آیه۱۲۵-۱۲۷ افراد بیایمان روحی پلید دارند |
|
پاسخ دوم؛ آیه ۱۱۴-۱۱۵ با وجود قرآن به معجزه دیگری نیاز نیست |
|
پاسخ دوم: آیه ۹۳ این ادعا دروغ و افترای بر خداست |
|
پاسخ دوم: آیه ۴۷-۴۹ نشانه حقانیت پیامبر، عذاب منکران است |
|
پاسخ دوم: آیه ۸ اگر همه انسانها فرشتگان را ببینند، قیامت فرا میرسد |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||
مطلب سوم؛ آیه ۱۶۴-۱۶۵ هیچ دلیلی برای گرایش پیامبر به شرک وجود ندارد |
|
پاسخ سوم: آیه ۱۵۱-۱۵۲ محرمات دین خدا مشخص است |
|
پاسخ دوم: آیه ۱۴۵-۱۴۷ خوردنیهای حرام در دین خدا مشخص است |
|
پاسخ سوم: آیه ۱۲۸-۱۳۰ شما از شیاطین پیروی میکنید |
|
پاسخ سوم: آیه ۱۱۶-۱۱۷ به درخواستهای گمراهان نباید توجه کرد |
|
پاسخ سوم: آیه ۹۴-۱۰۸ مدبر هستی برای هدایت بشر کتاب میفرستد |
|
پاسخ سوم: آیه ۵۰ آوردن معجزه در اختیار پیامبر نیست |
|
پاسخ سوم: آیه ۱۰ شما میخواهید پیامبر را تمسخر کنید |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
پاسخ چهارم: آیه ۱۵۳-۱۵۵ تنها از آیین پیامبر اسلام پیروی کنید |
|
|
|
|
|
پاسخ چهارم؛ آیه ۱۳۱-۱۳۴ خداوند به اعمال شما آگاه است |
|
پاسخ چهارم: آیه ۱۱۸-۱۲۳ اگر معجزات الهی را باور دارید، به احکام دینی عمل کنید |
|
|
|
|
|
پاسخ چهارم: آیه ۵۱-۵۶ نشانه حقانیت پیامبر، طردکردن مؤمنان فقیر نیست |
|
پاسخ چهارم: آیه ۱۲-۱۳ شما میخواهید معاد را انکار کنید |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
پاسخ پنجم: آیه ۱۵۶-۱۵۷ با نزول قرآن، حجت بر شما تمام شد |
|
|
|
|
|
پاسخ پنجم: آیه ۱۳۵ ستمکاران هرگز به سعادت نمیرسند |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
پاسخ پنجم: آیه ۵۷ قرآن بهترین نشانه و معجزه است |
|
پاسخ پنجم: آیه ۱۹-۲۰ شما میخواهید در برابر فرمان خدا سرکشی کنید |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
پاسخ ششم: آیه ۱۵۸-۱۶۰ پیش از فرارسیدن عذاب، ایمان بیاورید |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
پاسخ ششم: آیه ۵۸-۵۹ اگر معجزه درخواستی شما آورده شود، همه هلاک میشوید |
|
پاسخ ششم: آیه ۱۹-۲۰ خدا به حقانیت پیامبر گواهی میدهد |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
پاسخ هفتم: آیه ۶۰-۹۰ نشانههای توحید دلیل حقانیت پیامبر است |
|
نتیجهگیری: آیه ۲۱-۳۶ سخنان کافران از روی لجاجت است، نه منطق |
روایتها و قصهها
- گفتگوی حضرت ابراهیم(ع) و آزر (آیه ۷۴).
- احتجاج و گفتگوی حضرت ابراهیم با مشرکان دربارهٔ پرستش ستارگان، خورشید و ماه (آیه ۷۶-۸۱).
آیات مشهور
آیه وزر، آیه ۲۰ درباره شناخت ویژگیهای پیامبر توسط اهل کتاب و آیه ۱۶۰ درباره پاداش ده برابری کار نیک از آیات مشهور سوره انعام است.
آیه ۱۷
«وَإِن يَمْسَسْكَ اللَّـهُ بِضُرٍّ فَلَا كَاشِفَ لَهُ إِلَّا هُوَ ۖ وَإِن يَمْسَسْكَ بِخَيْرٍ فَهُوَ عَلَىٰ كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ ﴿۱۷﴾»
(و اگر خدا به تو زيانى برساند، كسى جز او برطرف كننده آن نيست، و اگر خيرى به تو برساند پس او بر هر چيزى تواناست.)
هدف سوره انعام را ریشهکن کردن عوامل شرک دانستهاند؛ به همین دلیل در این آیه ضمن تقبیح توجه به غیرخدا، بیان میدارد که برای حل مشکلات و رفع زیان و جلب منفعت به معبودهای ساختگی پناه مبرید؛ چراکه اگر کمترین زیانی به تو برسد برطرف کننده آن کسی جز خدا نخواهد بود و اگر خیر و برکتی نصیب تو شود، فقط در پرتو قدرت خداوند است.[۱۰] این آیه را بیانگر حکومت اراده خدا بر تمام ارادههای دیگر دانستهاند و به صراحت عقیده ثنویین (دوگانه پرستان) را که قائل به دو منشأ برای خیر و شر هستند رد میکند.[۱۱]علامه طباطبایی هدف سوره انعام را بیان توحید و اثبات ربّی یگانه برای انسان و تمام جهانیان می داند...و ضُرّ در این آیه را غیر عذاب روز قیامت می داند که تنها خداوند میتواند آن را برطرف سازد و تنها باید به خیر خداوندی امیدوار بود که یگانه معبود شایسته پرستش است وهیچ چیزی نمی تواند مانع تحقق ارادهاش شود چرا که او بر انجام هر کاری تواناست.[۱۲]
منظور از شر منتسب به خدا در این آیه را سلب نعمت دانستهاند که در جای خود خیر است؛ زیرا گاه برای تنبه، تعلیم و تربیت و برطرف ساختن غرور نیاز است.[۱۳]
نکات
- در دیگر آیات قرآن شبیه مضمونی که در این آیه مطرح شده که در باره گرفتاری انسان ها به سختی و فقر و بیماری و ناخوشی(ضُرّ) است مشاهده می شود مانند:سوره اعراف۹۵ و سوره یونس ۱۲ و سوره روم ۳۳ و سوره زمر ۸ و ۴۹ و سوره هود ۱۰ و سوره فصلت ۵۰ و سوره نحل ۵۳ و سوره اسراء ۶۷ و...در این میان آیه ۱۰۷ سوره یونس مشابهت بیشتری با این آیه دارد(وَإِنْ يَمْسَسْكَ اللهُ بِضُرٍّ فَلَا كَاشِفَ لَهُ إِلَّا هُوَ ۖ وَإِنْ يُرِدْكَ بِخَيْرٍ فَلَا رَادَّ لِفَضْلِهِ ۚ يُصِيبُ بِهِ مَنْ يَشَاءُ مِنْ عِبَادِهِ ۚ وَهُوَ الْغَفُورُ الرَّحِيمُ) ترجمه: و اگر خداوند، (برای امتحان یا کیفر گناه،) زیانی به تو رساند، هیچ کس جز او آن را برطرف نمیسازد؛ و اگر اراده خیری برای تو کند، هیچ کس مانع فضل او نخواهد شد! آنرا به هر کس از بندگانش بخواهد میرساند؛ و او غفور و رحیم است!»
۲-جمله (ان یمسسک) که دوبار در آیه در باره رسیدن ضُرّ (شر) و خیر به انسان تکرار شده در بردارنده واژه «مَسّ» است که دلالت بر کوچکی و حقارت خیر و شری می کند که به انسان می رسد و این که در برابر قدرت نامتناهی الهی بسیار ناچیز و کوچک است اما همین سختی و ضرر ناچیز و حقیر را انسان که مخلوقی محدود است نمی تواند تحمل کند. [۱۴]
۳- آیات ۱۸ و ۱۹ سوره روی هم این پیام را می رسانند که هر خیر و شری که به انسان میرسد با اذن و اراده الهی است و البته این به معنای مجبور بودن انسان نیست بلکه در جهان هستی هر یک از اسباب و علل با اذن و اراده الهی تاثیر متناسب خودش را دارد و انسان با انتخاب و برگزیدن هر سبب وعاملی باید به طور طبیعی در انتظار نتیجه همان علت و سبب باشد[۱۵] و جمله پایانی آیه ۱۸ ( وَهُوَ الْقَاهِرُ فَوْقَ عِبَادِهِ ۚ وَهُوَ الْحَكِيمُ الْخَبِيرُ) نیز دو مطلب را میفهماند نخست این که قاهریت جایی است که مقهور ناچار از پذیرش غلبه ی قاهر است مانند آب که آتش را خاموش و بی تأثیر می کند و یا آتش که آب را بخار و یا کاملا خشک می کند(والبته تمام این تاثیرات متقاابل به اذن وارده الهی است وهمین معنای قاهریت خداست) و دیگر این که خدواند متعال در عین قاهریت وغلبه وقدرت نامتناهی که دارد تمام کارهایش بر اساس حکمت است چنانچه در پایان آیه ۱۹ فرموده«و هوالحکیم الخبیر»[یادداشت ۱] [۱۶]
آیه ۲۰
«الَّذِينَ آتَيْنَاهُمُ الْكِتَابَ يَعْرِفُونَهُ كَمَا يَعْرِفُونَ أَبْنَاءَهُمُ... ﴿۲۰﴾»
(كسانى كه كتاب [آسمانى] به آنان دادهايم همانگونه كه پسران خود را مىشناسند، او (پيامبر) را مىشناسند.)
این آیه یک بار دیگر در سوره بقره آیه ۱۴۶ تکرار شده است[۱۷] و در پاسخ به مشرکانی است که مدعی بودند ما مراجعه به اهل کتاب كردیم و اطلاعاتى از پیامبر(ص) نداشتند. قرآن با این سخن، این پیام را میرساند که اهل کتاب[یادداشت ۲] نه تنها از اصل ظهور و دعوت پیامبر(ص) آگاه بودند، بلکه جزئیات و خصوصیات و نشانههای دقیق او را میدانستند.[۱۸] چنانکه از عبدالله بن سلام که از علمای یهود بود و اسلام را پذیرفت نقل شده است که گفت: من او را بهتر از فرزندم میشناسم.[۱۹] برخی از جمله پایانی آیه( الَّذِينَ خَسِرُوا أَنْفُسَهُمْ فَهُمْ لَا يُؤْمِنُونَ) (ترجمه:آنان که خود را به زیان انداختند و سرمایه وجود خود را از دست دادهاند(به او) ایمان نمیآورند.)استفاده کرده اند که تنها شناخت و علم، مايهى نجات انسان نيست، چه بسيار خداشناسان و پيامبرشناسان و دينشناسان كه به خاطر عناد و لجاجت از زيانكارانند و این که كتمان حقّ، سبب سوء عاقبت و خسارت به خويشتن است. [۲۰]
آیه مفاتح الغیب (۵۹)
«وَعِندَهُ مَفَاتِحُ الْغَيْبِ لَا يَعْلَمُهَا إِلَّا هُوَ ۚ وَيَعْلَمُ مَا فِي الْبَرِّ وَالْبَحْرِ ۚ وَمَا تَسْقُطُ مِن وَرَقَةٍ إِلَّا يَعْلَمُهَا وَلَا حَبَّةٍ فِي ظُلُمَاتِ الْأَرْضِ وَلَا رَطْبٍ وَلَا يَابِسٍ إِلَّا فِي كِتَابٍ مُّبِينٍ ﴿۵۹﴾»
(و كليدهاى غيب، تنها نزد اوست. جز او [كسى] آن را نمىداند و آنچه در خشكى و درياست مىداند، و هيچ برگى فرو نمىافتد مگر [اينكه] آن را مىداند، و هيچ دانهاى در تاريكیهاى زمين، و هيچ تر و خشكى نيست مگر اينكه در كتابى روشن [ثبت ]است.)
گفته شده است «تر و خشک»، کنایه از همه چیز است و عمومیت را میرساند. مفسران درباره مقصود از «کتاب مبین»، اختلافنظر دارند.[۲۱] تفسیر المیزان میگوید کتاب مبین هرچه باشد، این دنیا ـ که شامل موجودات است ـ نیست، بلکه کتابی است که برنامه موجودات در آن ثبت است و بر موجودات مقدم است و بعد از فنای آنها هم باقی میماند.[۲۲] در تفسیر نمونه نیز آمده است بیشتر به نظر میرسد منظور از «کتاب مبین» همان مقام علم پروردگار است؛ یعنی همه موجودات در علم بیپایان او ثبت است و تفسیر کتاب مبین به لوح محفوظ[۲۳] نیز قابل تطبیق بر همین معناست؛ چه اینکه بعید نیست لوح محفوظ نیز همان صفحه علم خدا باشد.[۲۴] در رکعت دوم نماز غفیله که از نمازهای مستحبی مشهور که بین نماز مغرب و عِشا خوانده میشود.آیه ۵۹ سوره انعام خوانده می شود.[۲۵]
آیه ۱۶۰
«مَن جَاءَ بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ عَشْرُ أَمْثَالِهَا ۖ وَمَن جَاءَ بِالسَّيِّئَةِ فَلَا يُجْزَىٰ إِلَّا مِثْلَهَا وَهُمْ لَا يُظْلَمُونَ ﴿١٦٠﴾»
(هر كس كار نيكى بياورد، ده برابر آن [پاداش] خواهد داشت، و هر كس كار بدى بياورد، جز مانند آن، جزا نيابد و بر آنان ستم نرود.)
روایات فراوانی از شیعه و سنی درباره این آیه نقل شده است.[۲۶] بنا بر برخی از روایات، زمانی که آیه «مَنْ جاءَ بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ خَيْرٌ مِنْها»: هر كس نيكى به ميان آورد، پاداشى بهتر از آن خواهد داشت» نازل شد، پیامبر(ص) از خدا پاداش بیشتری تقاضا کرد. خداوند در پاسخ، این آیه را نازل کرد: «مَنْ جاءَ بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ عَشْرُ أَمْثالِها»: هر کس کار نیکی بجا آورد، ده برابر آن پاداش دارد. بار دیگر پیامبر پاداش بیشتری از خدا درخواست کرد و خداوند این آیه را نازل کرد: «مَنْ ذَا الَّذِي يُقْرِضُ اللهَ قَرْضاً حَسَناً فَيُضاعِفَهُ لَهُ أَضْعافاً كَثِيرَةً: کیست آن کس که به [بندگانِ] خدا وام نیکویی دهد تا [خدا] آن را برای او چند برابر بیفزاید؟».[۲۷] این آیه در شعر فارسی نیز بازتاب داده شده است:
نکو کاری از مردم نیک رأی | یکی را به ده می نویسد خدای[۲۸] |
برخی از مفسران در توضیح آیه به دو نکته اشاره کرده اند نخست این که از كلمهى «جاءَ» استفاده مىشود كه پاداش و كيفر مورد بحث در اين آيه، مربوط به دادگاه قيامت است. وگرنه چه بسا خلافى كه با توبه در دنیا محو يا به نيكى تبديل شود... و چه بسا نيكىها كه با ريا و عُجب و گناهان ديگر محو و حبط شود. پس عملى ملاك است كه به صحنهى قيامت آورده شود. نکته دوم این که گرچه آيهى مربوط به عملنيك و بد است، ولى طبق روايت، آنكه نيّت خير كند پاداش دارد ولى نيّتسوء تا به مرحله عمل نرسد، كيفر ندارد واين فضلالهى است. [۲۹]
آیه وِزر (۱۶۴)
«وَلَا تَزِرُ وَازِرَةٌ وِزْرَ أُخْرَىٰ ﴿١٦٤﴾»
(و هيچ باربَردارى بار [گناه] ديگرى را برنمىدارد)
مفسران گفتهاند که این آیه عدالت خداوند را در مجازات بدکاران، نشان داده و بیان کرده است که هیچ کس به جهت گناه دیگری مجازات نمیشود. بنابر آیات قرآن در آیه ۳۷ـ۳۸ سوره نجم،[یادداشت ۳] چنین حکمی در دیگر ادیان هم وجود داشته است.[۳۰] درباره ارتباط این آیه با آیه ۲۵ سوره نحل[۳۱] گفتهاند: علت اینکه گمراهکنندگان، بخشی از بار گناه را به دوش میکشند این است که باعث گمراهی دیگران شدهاند و در واقع بار گناه خویش را تحمل میکنند.[۳۲][یادداشت ۴]
آیات الاحکام
فقها از بیش از ۱۵ آیه سوره انعام برای استنباط احکام فقهی استفاده کردهاند.[۳۳] آیاتی که یا حکم شرعی در آن وجود دارد یا در فرآیند استنباط احکام مورد استفاده قرار میگیرند، آیات الاحکام خوانده میشود.[۳۴] در جدول زیر به برخی از آیات الاحکام سوره انعام اشاره شده است:
آیه | متن | باب | موضوع |
---|---|---|---|
۲۱ | وَمَنْ أَظْلَمُ مِمَّنِ افْتَرَىٰ عَلَى اللَّـهِ كَذِبًا أَوْ كَذَّبَ بِآيَاتِهِ | حرمت دروغ بستن به خدا | |
۷۲ | وَأَنْ أَقِيمُوا الصَّلَاةَ وَاتَّقُوهُ | عبادات | وجوب اقامه نماز |
۱۰۸ | وَلَا تَسُبُّوا الَّذِينَ يَدْعُونَ مِن دُونِ اللَّـهِ فَيَسُبُّوا اللَّـهَ عَدْوًا بِغَيْرِ عِلْمٍ | حرمت دشنام دادن به کافران وبه بت ها ومعبودانشان | |
۱۱۸ | فَكُلُوا مِمَّا ذُكِرَ اسْمُ اللَّـهِ عَلَيْهِ | اطعمه و اشربه | تذکیه حیوانات با بسم الله |
۱۲۱ | وَلَا تَأْكُلُوا مِمَّا لَمْ يُذْكَرِ اسْمُ اللَّـهِ عَلَيْهِ وَإِنَّهُ لَفِسْقٌ | اطعمه و اشربه | حرمت خوردن گوشت حیوان غیر مذکی |
۱۴۱ | وَهُوَ الَّذِي أَنشَأَ جَنَّاتٍ مَّعْرُوشَاتٍ ... كُلُوا مِن ثَمَرِهِ إِذَا أَثْمَرَ وَآتُوا حَقَّهُ يَوْمَ حَصَادِهِ | زکات | وجوب پرداخت زکات محصولات کشاورزی |
۱۴۵ | قُل لَّا أَجِدُ فِي مَا أُوحِيَ إِلَيَّ مُحَرَّمًا عَلَىٰ طَاعِمٍ يَطْعَمُهُ إِلَّا أَن يَكُونَ مَيْتَةً ... فَمَنِ اضْطُرَّ غَيْرَ بَاغٍ وَلَا عَادٍ | اطعمه و اشربه | حلیت خوردن مردار و ... در صورت اضطرار |
۱۵۱ | وَلَا تَقْتُلُوا النَّفْسَ الَّتِي حَرَّمَ اللَّـهُ إِلَّا بِالْحَقِّ | حدود و دیات | حرمت قتل انسانها به غیر حق |
۱۵۲ | وَلَا تَقْرَبُوا مَالَ الْيَتِيمِ إِلَّا بِالَّتِي هِيَ أَحْسَنُ حَتَّىٰ يَبْلُغَ أَشُدَّهُ | ارث | حرمت تصرف در اموال یتیم بدون رعایت مصلحت |
۱۵۲ | وَأَوْفُوا الْكَيْلَ وَالْمِيزَانَ بِالْقِسْطِ | معاملات | لزوم رعایت عدالت در وزن و کیل |
۱۶۲ | قُلْ إِنَّ صَلَاتِي وَنُسُكِي وَمَحْيَايَ وَمَمَاتِي لِلَّـهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ | عبادات | لزوم پرهیز از ریا در عبادات و نماز |
جلسه ختم انعام
در ایران مجلسی با عنوان ختم انعام در منازل برگزار میشود که افراد حاضر در مجلس، سوره انعام را با هدف برآوردهشدن حاجات خود قرائت میکنند. گاه در بین آیههای سوره انعام دعاها و ذکرهایی خوانده میشود.[۳۵] این مجالس با سفرهای معروف به سفره ختم انعام تزیین میشود.[۳۶]
فضیلت و خواص
روایات جایگاه والایی برای سوره انعام قائل شدهاند. تفسیر نور الثقلین از امام رضا(ع) نقل کرده است سوره انعام همراه با ۷۰ هزار فرشته که تسبیح و تهلیل (لاحول و لاقوة اِلّا بالله) و تکبیر میگفتند، به صورت یکجا نازل شد. هرکس که آن را بخواند، آن فرشتگان تا روز قیامت برای او تسبیح میگویند.[۳۷] مشابه این حدیث، از پیامبر(ص) هم نقل شده است.[۳۸]
همچنین در ثواب الاَعمال به نقل از امام صادق(ع) آمده است: سوره انعام با همراهی ۷۰ هزار فرشته به صورت یکجا بر محمد(ص) نازل شده است. پس آن را بزرگ و گرامی بدارید؛ چرا که در هفتاد جای آن اسم اعظم خدا آمده است و اگر مردم میدانستند در این سوره چه هست، هرگز خواندن آن را ترک نمیکردند.[۳۹]
تکنگاریها
- ابوالفضل بهرامپور، تفسیر سوره انعام، نشر هجرت، ۱۳۲صفحه.
-
پانویس
- خرمشاهی، «سوره انعام»، ص۱۲۳۷.
- معرفت، آموزش علوم قرآن، ۱۳۷۱ش، ج۲، ص۱۶۶.
- خرمشاهی، «سوره انعام»، ص۱۲۳۷، ۱۲۳۸.
- ثعلبی، الکشف و البیان، ۱۴۲۲ق، ج۴، ص۱۳۱.
- خرمشاهی، «سوره انعام»، ص۱۲۳۷، ۱۲۳۸.
- مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۵، ص۱۴۳.
- سخاوی، جمال القراء، بیروت، ج۱، ص ۱۷۹
- علامه طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۷، ص۵.
- خامهگر، محمد، ساختار سورههای قرآن کریم، تهیه مؤسسه فرهنگی قرآن و عترت نورالثقلین، قم، نشر نشرا، چ۱، ۱۳۹۲ش.
- مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۵، ص۱۷۴.
- مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۵، ص۱۷۵.
- طباطبایی، سیدمحمدحسین، المیزان، ج۷، ص۳۴
- مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۵، ص۱۷۵.
- طباطبایی، سیدمحمدحسین، المیزان، ج۷، ص۳۵، نشر اعلمی بیروت، ۱۳۹۰ق.
- طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۷، ص۳۵
- الشيخ الطبرسي، مجمع البيان في تفسير القرآن، چاپ دارالمعرفة، ج۴، ص۴۳۵
- البته محتوای این آیه در آیاتی دیگر با الفاظی متفاوت بیان شده است، مثل اعراف ۱۵۷، فتح ۲۹، شعراء ۱۹۷ (طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۷، ص۴۰).
- مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۵، ص۱۸۲.
- مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۱، ص۴۹۹.
- قرائتی، محسن، تفسير نور، ج۲، ص۴۳۰
- مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۵، ص۲۷۱.
- طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۷، ص۱۲۶.
- طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۴، ص۴۸۱. ابوالفتوح رازی، روض الجنان، ۱۴۰۸ق، ج۷، ص۳۱۵.
- مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۵، ص۲۷۱.
- طباطبایی یزدی، العروة الوثقی(محشی)، ۱۴۱۹ق، ج۲، ص۲۴۶ و ۲۴۷.
- طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۷، ص۳۹۳.
- سوره بقره، آیه ۲۴۵. عیاشی، کتاب التفسیر، ۱۳۸۰ق، ج۱، ص۱۳۱.
- سعدی شیرازی، شرح بوستان، ۱۳۵۶ش، باب هفتم در عالم تربیت، حکایت ۲۱، ص۳۳۸.
- قرائتی، محسن، تفسیر نور، مركز فرهنگى درسهايى از قرآن، 1383 ش، چاپ يازدهم
- قرائتی، تفسیر نور، ۱۳۸۳ش، ج۳، ص۳۹۶.
- «لِيَحْمِلُوا أَوْزَارَهُمْ كَامِلَةً يَوْمَ الْقِيَامَةِ ۙ وَمِنْ أَوْزَارِ الَّذِينَ يُضِلُّونَهُم بِغَيْرِ عِلْمٍ ۗ أَلَا سَاءَ مَا يَزِرُونَ: تا روز قيامت بار گناهان خود را تمام بردارند، و [نيز] بخشى از بار گناهان كسانى را كه ندانسته آنان را گمراه مىكنند. آگاه باشيد، چه بد بارى را مىكشند».
- مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۶، ص۶۵؛ قرائتی، تفسیر نور، ۱۳۸۳ش، ج۳، ص۳۹۷. طباطبایی، المیزان، ج۱۲، ص۲۳۱
- نگاه کنید به: ایروانی، دروس تمهیدیه فی تفسیر آیات الاحکام، ۱۴۲۳ق، ج۲، ص۱۰۵۳.
- معینی، «آیات الاحکام»، ص۱.
- از قديم الايام ختم سوره انعام در جلسات معمول بوده و در بين...، مرکز مطالعات و پاسخگویی به شبهات.
- «مراسم ختم انعام»، گل ختمی.
- عروسی حویزی، نورالثقلین، ۱۴۱۵ق، ج۱، ص۶۹۶.
- طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۴، ص۴۲۱.
- شیخ صدوق، ثواب الأعمال، ۱۴۰۶ق، ص۱۰۵.
- «وَ هُوَ اَلْحَكِيمُ اَلْخَبِيرُ» معناه أنه مع قدرته عليهم لا يفعل إلا ما تقتضيه الحكمة و الخبير العالم بالشيء .طبرسی، مجمع البیان، ج۴، ص۴۳۵
- از برخی آیات قرآن استفاده می شود که تمام اهل کتاب با جزییات پیامبر را میشناختند و از برخی دیگر فهمیده میشود که دانشمندان و علمای اهل کتاب (یهودیان ومسیحیان) پیامبر را کاملا با تمام ویژگیهایش می شناختند اما کتمان می کردند و حقایق را به عموم مردم نمی گفتند.طباطبایی، المیزان، ج۷، ص۴۰
- وَإِبْرَاهِيمَ الَّذِي وَفَّىٰ *أَلَّا تَزِرُ وَازِرَةٌ وِزْرَ أُخْرَىٰ ترجمه: و در کتب ابراهیم، همان کسی که وظیفه خود را بطور کامل ادا کرد، که هیچ کس بار گناه دیگری را بر دوش نمیگیرد.
- سؤال: اگر كسى گناه ديگران را بر دوش نمىكشد، پس آنچه در قرآن آمده است كه رهبران گمراه و منحرف، گناهان پيروان را هم به عهده مىگيرند چيست؟پاسخ: اين است که سرانِ گمراهى، سبب انحراف ديگران شدهاند و آنان در واقع، گناهِ «گمراه كردن» و اضلال دیگران را به دوش مىگيرند که این مجازات نتیجه اعمال خودشان است نه این که بار گناه دیگران رابه دوش بکشند. طباطبایی، المیزان، ج۱۲، ص۲۳۱
منابع
- قرآن کریم، ترجمه محمدمهدی فولادوند، تهران، دارالقرآن الکریم، ۱۴۱۸ق/۱۳۷۶ش.
- ابوالفتوح رازی، روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن، تصحیح: محمدمهدی ناصح و محمدجعفر یاحقی، مشهد، آستان قدس رضوی، بنیاد پژوهشهای اسلامی، چ۱، ۱۴۰۸ق.
- ایروانی، باقر، دروس تمهیدیه فی تفسیر آیات الاحکام، قم، دار الفقه، ۱۴۲۳ق.
- ثعلبی، احمد بن محمد، تفسیر الثعلبی (التفسیر الکبیر)، بیروت، دار احیا التراث العربی، ۱۴۲۲ق.
- دانشنامه قرآن و قرآنپژوهی، به کوشش بهاءالدین خرمشاهی، تهران، دوستان-ناهید، ۱۳۷۷ش.
- سعدی شیرازی، مصلح بن عبدالله، شرح بوستان، شرح: محمد خزائلی، تهران، جاویدان، ۱۳۵۶ش.
- صدوق، محمد بن علی، ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، قم، دار الشریف رضی، ۱۴۰۶ق.
- طباطبایی، سیدمحمدحسین، المیزان فی تفسیرالقرآن، قم، انتشارات اسلامی، ۱۴۱۷ق.
- طباطبایی، سیدمحمدحسین، المیزان فی تفسیرالقرآن، بیروت، مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، چ۲، ۱۳۹۰ق.
- طبرسى، فضل بن حسن، مجمع البيان فى تفسير القرآن، تهران: ناصرخسرو، ۱۳۷۲ش.
- عروسى حويزى، عبد على بن جمعه، تفسير نور الثقلين، تحقيق سيدهاشم رسولى محلاتى، قم، انتشارات اسماعيليان، چاپ چهارم، ۱۴۱۵ق.
- قرائتی، محسن، تفسیر نور، تهران، مرکز فرهنگی درسهایی از قرآن، چاپ یازدهم، ۱۳۸۳ش.
- معرفت، محمدهادی، آموزش علوم قرآن، [بیجا]، مرکز چاپ و نشر سازمان تبلیغات اسلامی، چ۱، ۱۳۷۱ش.
- مكارم شيرازى، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دار الكتب الإسلامية، چاپ اول، ۱۳۷۴ش.
- مكارم شيرازى، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دار الكتب الإسلامية، چ۱۰، ۱۳۷۱ش.
- از قديم الايام ختم سوره انعام در جلسات معمول بوده و در بين...، مرکز مطالعات و پاسخگویی به شبهات، تاریخ بازدید: ۲۸ فروردین ۱۳۹۸ش.
- «مراسم ختم انعام»، گل ختمی، تاریخ بازدید: ۲۸ فروردین ۱۳۹۸ش.
نظرات شما عزیزان: