سلسله درس‏هایى از: اخلاق و عرفان اسلامى (1)

کتاب «اخلاق و عرفان» منتشر شد

انواع تمایلات و خواسته‏ هاى آدمى
روح انسانى در این عالم از ابتداى وجود، مراحل مختلفى را طى مى‏کند و در هر مرحله‏اى خواست‏ها و نیازهاى ویژه‏اى دارد، بعضى از این مراحل را همه ما کم و بیش تجربه کرده‏ایم، از هنگامى که خویشتن را شناخته‏ایم و به خاطر مى‏آوریم که از خود آگاهى داشته‏ایم، تا به این پایه که از عمرمان مى‏گذرد تحولات گوناگون در روحمان به وقوع پیوسته است که مى‏توانیم با تجربه درونى یا به اصطلاح فلسفى با «علم حضورى‏» آن‏ها را بیابیم.
مثلا همه ما در دورانى تنها به خوردن و آشامیدن مى‏اندیشیدیم، حرص و تلاش نوزاد انسان در ابتدا تنها براى خوردن و آشامیدن است، احیانا اگر ناراحتى و درد و رنجى یا گرسنگى و تشنگى برایش پیش آید آن را به صورت گریه اظهار مى‏کند تا نیازش برطرف شود، پس اولین نیازى که انسان درک مى‏کند، نیاز به خوردنى‏ها و نوشیدنى‏هاست و تا مدتى بیش از این خواسته‏اى ندارد. البته ممکن است ما از ماه‏هاى اولیه زندگى خود چیزى به یاد نداشته باشیم ولى این مساله را مى‏توان در مورد دیگران تجربه کرد. بچه‏هاى نوزاد را مى‏بینیم که در طول ماه‏هاى اولیه زندگى، جز به خوردن و آشامیدن به چیزى دیگر توجه پیدا نمى‏کنند، لذا هر چه به دست آن‏ها بیفتد در دهانشان قرار مى‏دهند.
اندکى بعد از این مرحله که روح انسان تکامل مى‏یابد (تکاملى طبیعى و فطرى و بدون اختیار خود) و چیزهاى دیگرى هم درک مى‏کند. در این مرحله محبت پدر و مادر به ویژه محبت مادر را درک مى‏کند. از نگاه‏هاى محبت‏آمیز مادر، خوشش مى‏آید، از این‏که او را در آغوش بگیرد و نوازش کند، لذت مى‏برد، این چیزى است غیر از خوردن و آشامیدن.
ممکن است طفل سیر باشد و هیچ احتیاجى به غذا نداشته باشد اما از این‏که مورد بى‏مهرى پدر و مادر قرار گیرد، خیلى ناراحت مى‏شود، پس در این مرحله نیاز جدیدى در طفل به وجود آمده است که یک نوع خواست و درک دیگرى است.
از این مرحله که بگذرد، تدریجا میل به بازى پیدا مى‏کند، البته گذشتن از این مرحله بدین معنا نیست که خواسته‏هاى قبلى را فراموش کند، پیداست میل به خوردن و اشامیدن تا پایان زندگى این دنیا، همواره در اسنان باقى است، ولى بعضى از وساته‏ها وجود دارد که تغییر مى‏کند در زمانى به یک صورت و در زمانى دیگر، به صورت دیگرى است.
به هر حال این مرحله مرحله‏اى است که کودک میل به بازى پیدا مى‏کند این هم میلى فطرى و خدادادى است. از همین‏روست که نباید به بچه آموخت‏بازى را دوست داشته باشد، بلکه خود به خود میل به بازى در او پیدا مى‏شود، گاهى آن قدر از بازى کردن لذت مى‏برد که خوردن و خوابیدن را هم فراموش مى‏کند، ممکن است‏ساعت‏ها از وقت غذایش گذشته باشد، اما یاد غذا نباشد، و سرگرم بازى باشد. مخصوصا اگر همبازى مناسبى هم داشته باشد. حتى اگر همبازى نداشته باشد، با خود بازى مى‏کند. در تخیلات خود فرو مى‏رود، بازى‏هایى اختراع مى‏کند و از چیزهایى که دیده و شنیده، مشابه‏اش را مى‏سازد.
مثلا اگر کودک دختر بچه است چادرش را سر مى‏کند و مى‏گوید: دارم مى‏روم میهمانى، و یا فرض مى‏کند که میهمانى به خانه‏شان آمده است، در عالم خیال خود با او صحبت و از او پذیرایى مى‏کند، همبازى براى خودش مى‏سازد و با او سرگرم مى‏شود به هر حال این یک تمایل فطرى طبیعى است که بدون تعلیم و تربیت و خود به خود در بشر پیدا مى‏شود و نیازى است که باید ارضاء شود، تا به سن بلوغ مى‏رسد. در هنگام بلوغ تمایلات جدیدى در انسان به وجود مى‏آید که سابقه ندارد. نیازهاى شدید تازه‏اى در خود احساس مى‏کند که مشابهش در گذشته وجود نداشته است و آن تمایل به «نزدیک شدن با جنس مخالف است‏» .
این تمایل ابتداء به وضوح مورد آگاهى کودک نیست. یعنى در این مرحله به درستى نمى‏فهمد دنبال چه مى‏گردد. دقیقا برایش روشن نیست که چه خواسته‏اى دارد، ولى کم کم روشن مى‏شود. اگر پسر است‏بیش‏تر دوست دارد با دخترها بازى کند و اگر دختر است‏بیش‏تر دوست دارد با پسرها بازى کند و بالاخره این تمایل تا هنگام بلوغ شدت پیدا مى‏کند و کاملا به آگاهى مى‏رسد و مطلوب خودش را کاملا مى‏شناسد و تا اوج جوانى همواره این خواسته رو به شدت و افزایش است. این خواست در دخترها زودتر شروع مى‏شود. آن‏ها معمولا از سن 9 یا 10 سالگى این احساس را در خود مى‏یابند. به هر حال تحولى است که در روح انسان پیدا شده و بى‏ارتباط با دستگاه‏هاى بدنى نیست.
این تحولاتى که در روح پدید مى‏آید و خواسته‏هاى جدیدى که براى انسان پیدا مى‏شود، هماهنگ با تحولات فیزیولوژیکى است. با اندام‏هاى بدن، با غده‏ها، با هورمون‏هایى که ترشح مى‏شود و با تحولایت که در دستگاه‏هاى مختلف بدن پدید مى‏آید، هماهنگى دارد ولى به هر حال درک آن‏ها و احساس نیاز به این خواسته‏ها امرى روحى است. خود بدن و اندام‏هاى بدن درک نمى‏کنند که تحولاتى در آن‏ها پدید آمده است، درک متعلق به «روح انسان‏» است.
انسانى که هنوز به حد بلوغ یا نزدیک به بلوغ نرسیده است، مثل بچه دو یا سه ساله‏اى است که هنوز درکى از مسائل جنسى و نیازهاى جوانان و افراد بالغ ندارد. اگر اتفاقا کلامى در این زمینه بشنود که اشخاص بالغ، نیازهاى خاصى دارند که به وسیله جنس مخالف تامین مى‏شود و موجب لذاتى مى‏شود که قابل مقایسه با خوردن و آشامیدن نیست‏بلکه سنخ دیگرى است‏باز نمى‏تواند تصورى از آن نیازها و لذت‏ها داشته باشد، مثل معروفى است که مولوى در مثنوى آورده که باید گفت: مثل عسل شیرین است. اگر بخواهند آن حالت را براى طفل که هنوز درکى از مسائل جنسى ندارد، تعریف کنند، به هیچ وسیله‏اى ممکن نیست، نمى‏توان به او فهماند، چه‏گونه لذتى است، چه‏گونه تمایلاتى است و چگونه نیازى است. زیرا او غیر از خوردن و آشامیدن و بازى کردن و لذائذ مربوط به آن‏ها، چیز دیگرى درک نمى‏کند. این تحولات را همه در طول زندگى تجربه کرده‏اند.

نظرات شما عزیزان: